UG Zbójno

Grodzisko w Rużu

          Grodzisko w Rużu w woj. kujawsko – pomorskim datowane jest na XI/XII – XIII/XIV w.
15 września 1965 r. objęte zostało ochroną konserwatorską przez wpis do rejestru zabytków.
Grodzisko w Rużu znajduje się w zachodniej części wsi około 250 m od jej centrum. Położone jest na ostańcu wysoczyznowym znajdującym się w rynnie polodowcowej o przebiegu południkowym, w której dnie płynie rzeka Ruziec tworząc w tym miejscu zakole. Grodzisko znajduje się na prawym brzegu rzeki. Od stromych zboczy wysoczyzny, znajdujących się po jego północno wschodniej stronie, oddzielone jest obniżeniem szerokości około 30 m, w którym obecnie biegnie polna droga prowadząca z Ruża, przez most na Ruźcu, do Imbirkowa i Łukaszewa. Część badaczy widzi w tym obniżeniu wykonany przez człowieka przekop – te wątpliwości mogą wyjaśnić jedynie specjalistyczne badania.
         Relikty jednoczłonowego grodu mają owalny kształt, dłuższa średnica przebiega na osi północy wschód – południowy zachód, krótsza na osi północny zachód – południowy wschód. Dłuższa średnica grodziska na poziomie podstawy ma długość ok. 160 m, krótsza średnica około 80 m. Na poziomie górnej powierzchni grodziska dłuższa średnica ma długość około 100 m a krótsza około 50 m. Grodzisko w znaczący sposób góruje nad otaczającą go doliną, a wrażenie to potęgują bardzo strome zbocza i prawie zupełny brak krzewów i drzew. Najwyższe partie grodziska znajdują się około 20 m powyżej terasy zalewowej rzeki Ruziec i około 10 m powyżej obniżenia, w którym znajduje się droga. Górna powierzchnia grodziska jest płaska, jedynie w południowo zachodniej części czytelne jest lekkie przewyższenie, być może to ślad po zniwelowanym wale. Taki stan górnej powierzchni grodziska jest wynikiem wykorzystywania go rolniczo – systematyczna orka, zasiewy i zbiory z wykorzystaniem mechanicznego sprzętu przyczyniły się do spłaszczenia jego powierzchni. W celu wygodnego wjazdu na plateau grodziska wykonano wzdłuż południowo wschodniej krawędzi, na odcinku kilkunastu metrów, pochylnię niszcząc w ten sposób fragment nasypu.
         Grodzisko odkryte zostało najpewniej w latach 20. XX wieku przez Romana Jakimowicza i przez niego wprowadzone do obiegu naukowego i świadomości społecznej.
         Zainteresowanie grodziskiem doprowadziło do przeprowadzenia w 1991 roku, przez zespół archeologów Uniwersytetu Łódzkiego, badań wykopaliskowych na jego terenie. Wykonano wykop sondażowy i szereg odwiertów przez nasyp grodziska. W trakcie badań rozpoznano nawarstwienia kulturowe oraz pozyskano materiał ruchomy, przede wszystkim fragmenty ceramiki naczyniowej. Zakres badań wykopaliskowych był niewielki pozwolił jednak ustalić dzieje zasiedlenia tego miejsca. Okazało się, że gród zbudowano w miejscu użytkowanym przez człowieka w okresie wpływów rzymskich, czyli w pierwszej połowie pierwszego tysiąclecia n.e. Ponowne zasiedlenie tego miejsca i budowa grodu, opierając się na analizie materiału ceramicznego, przypada na przełom XI i XII wieku, a koniec użytkowania na schyłek XIII bądź początek XIV wieku. Badania nie ujawniły dowodów potwierdzających jednoznacznie istnienie wałów obronnych, ale założenia, że były nie można odrzucić. Gród znajdował się w miejscu z natury obronnym – posadowiony na wysokim wzniesieniu o stromych zboczach, otoczony z trzech stron rzeką i bagnami, a z czwartej głębokim obniżeniem nie musiał mieć potężnych wałów, ale nie wydaje się, żeby nie miał ich wcale. Wątpliwości wiążą się również ze sposobem zabudowy grodziska, prawdopodobnie znajdowała się ona tylko na jego obrzeżach, ale wyjaśnić będzie je można przeprowadzając kolejne badania wykopaliskowe. W oparciu o pozyskany ruchomy materiał archeologiczny budowę grodu wydatowano na przełom XI/XII wieku czyli okres, w którym ziemia dobrzyńska znajdowała się w granicach monarchii wczesnopiastowskiej. W opublikowanych w latach 1886–1888 przez Wojciecha Kętrzyńskiego dokumentach odnoszących się do uposażenia biskupstwa płockiego wymieniony jest gród nazywany castrum Rusck i datowanych przez niego na schyłek XI wieku, można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że castrum Rusck to grodzisko znajdujące się w miejscowości Ruże. Koniec użytkowania grodu w świetle źródeł archeologicznych przypada na przełom XIII/XIV wieku i być może wiąże się z konfliktem wewnętrznym bądź najazdem z północy. Gród w świetle źródeł był niewątpliwie własnością biskupów płockich, ale najpewniej nie oni byli jego fundatorami. Być może powstał z woli Władysława Hermana bądź jego syna Bolesława Krzywoustego, a może rację mają Z. Guldon i J. Powierski, którzy sugerują, że gród w Rużu mógł być nawet ośrodkiem dawnego okręgu grodowego.